Antoine Léonard Thomas

http://www.demorgen.be/opinie/rik-torfs-over-descartes-de-twijfel-is-bevrijdend-be556e91/

De kwaliteit van René Descartes (1596-1650) blijkt uit het grote aantal mensen dat zijn gedachtegoed vandaag bekampt. Zeldzaam zijn zij die zoveel vijanden hebben, vierhonderd jaar nadat ze hebben geleefd. Een prestatie.

Met Descartes begint de moderne filosofie. Van pure speculatie houdt hij niet echt. Hij wil de waarheid zoeken, en dat kan enkel door aan alles te twijfelen. Cogito, ergo sum. Ik twijfel, dus ik ben. Weinig filosofische zinnetjes trokken op een gelijkaardige manier een spoor door de geschiedenis. René Descartes beschrijft niet enkel een mens die denkt, maar ook een mens die zich van zijn denken bewust is. De grote Griekse filosofen vonden dat de ultieme waarheid transcendent was, buiten de mens stond, voor hem onbereikbaar was. Descartes niet. De waarheid was voor hem immanent.

Filosoferen bleek voor René Descartes tegelijk een groot plezier en een absolute noodzaak:"C'est proprement avoir les yeux fermés, sans tâcher jamais de les ouvrir, que de vivre sans philosopher."('Wie leeft zonder filosofie, heeft zijn ogen dicht, zonder ooit te proberen ze te openen')

Latere filosofen stuurden Descartes vele verwijten toe. Romantici uit de negentiende eeuw vonden dat hij het denkende subject als te autonoom zag, los van de rest van de wereld en de natuur.

In mijn eigen studententijd las en hoorde ik dan weer vooral verwijten over zijn dualisme. Lichaam en geest rukte hij uit elkaar, klonk het, terwijl ze onafscheidelijk zijn. Mis- schien. Maar theorieën van vandaag waarin onophoudelijk wordt herhaald dat wij ons lichaam zijn, hebben mij altijd met een zekere weerzin vervuld. Misschien ten onrechte. Maar een beetje juist begrepen dualisme is eigenlijk wel leuk.

Nu ik toch persoonlijk word: drie dingen van zeer verschillende aard vind ik bij Descartes bijzonder aardig.

Allereerst twijfelt hij op een herbergzame manier. Zijn twijfel is methodisch, een manier om tot waarheid te komen. Om de twijfel zelf uiteindelijk op te heffen, ooit. Descartes' twijfel is noodzakelijk en bevrijdend. Een knagende, sceptische twijfel daarentegen, twijfel die tot vertwijfeling leidt, is helemaal niets voor hem.

Vervolgens blijft Descartes als rationalist pur sang zijn godsgeloof trouw. Hij ontwikkelt zelfs een godsbewijs. Onder de gedachten die we koesteren is er die aan een volmaakte God. Hoe kan een gedachte aan het volmaakte uit een onvolmaakt wezen zoals de mens voortvloeien, tenzij God werkelijk bestaat?

Ik moet toegeven dat godsbewijzen, in de tijd van Descartes schering en inslag, mij niet meteen aanspreken, al zijn bewijzen van het tegendeel nog erger. Doch mooi is dat Descartes zijn geloof nooit verloochende. Integendeel. Hij vond het denken niet bedreigend voor God, en God niet bedreigend voor het denken.

Ten slotte heb ik mij altijd gefascineerd gevoeld door de tijd die Descartes - hij overleed uiteindelijk in Stockholm - in Nederland doorbracht. In Amsterdam, Utrecht en Leiden, bijvoorbeeld. Maar vooral aan de universiteit van Franeker in Friesland. Een verdwenen universiteit in een prachtig stadje dat velen enkel kennen van de Elfstedentocht die zelf een beetje met verdwijnen bezig is.

Een Fransman in Franeker, dat ooit een internationale universiteit had met heel wat studenten uit Transsylvanië. In 1984, tijdens het totalitaire regime van Nicolae Ceauescu, kocht ik in Cluj een zeventiende-eeuws boekje dat in Franeker was gedrukt. Ik dacht aan René Descartes, intellectuele vluchteling, toen ik het illegaal Roemenië uit smokkelde.

Druk, druk, druk.

Rik Torfs heeft het druk, druk, druk.

Column pennen, boek lezen om er dan een recensie over te schrijven, interview weggeven want de KUL wil meewerken aan een academische opleiding voor imams.

In zijn vrije tijd is Rik Torfs rector van die instelling.

Eén ding is zeker, de aanstelling van een woordvoerder aan de KUL zouden zotte kosten zijn.

Druk, druk, druk.

En, niet te vergeten, Rik Torfs is actief op Twitter!

"Vrouwveilige zones tijdens carnaval Keulen." Wat is in de andere zones dan precies de bedoeling?

Volgens Pascal Smet kunnen Brusselse tunnels binnen tien jaar dicht dicht. Radicalisering slaat overal toe.

Wat is waarheid? Pontius Pilatus wist al dat de vraag het juiste antwoord is. Maar we weten minder dan toen.

"Transferverbod Real en Atletico tijdelijk opgeschort." Misschien kan voetbal zonder bal. Maar niet zonder handel.

Vorige week Brugge. Gisteren Roeselare. Vandaag Kortrijk. West-Vlaanderen, waar is het beter?

En dat zijn dan nog maar de atorfsismes van één enkele dag.

Druk, druk, druk.

Al bij al kunnen we Rik Torfs dan ook moeilijk verwijten dat hij een vertaalfoutje maakt.

Cogito, ergo sum. Ik twijfel, dus ik ben. 

De juiste vertaling is uiteraard "Ik denk dus ik ben".

Er is een verwarring met Dubito, ergo cogito, ergo sum.

Ik twijfel dus ik denk dus ik ben.
Gewoon een stapje over geslagen (het denken), het moet vooruit gaan voor Rik.

Dat dubito ergo cogito ergo sum is echter geen citaat van Descartes, het is een citaat van Antoine Léonard Thomas.

Het gaat dus om een interpretatie van Descartes.

Maar dat is, denk ik, wel de algemeen aanvaarde interpretatie van Descartes zijn leer.

"Detailkritiek dus", zou Kierkegaard zeggen.

Charles Baudelaire

http://www.demorgen.be/opinie/de-drie-fouten-van-vermeersch-b69c4884/

In zijn repliek aan mij haalt Etienne Vermeersch een boek van de 14de eeuw aan om te bewijzen dat het concept van de jihad in de 21ste eeuw niet interpreteerbaar is maar eerder vastligt en dat het niet louter defensief maar ook offensief kan zijn. Daarin maakte hij één fundamentele denkfout, en twee kleinere denkfouten. Eerst de kleine fouten:

Fout 1 is methodisch: hij reduceert de islamitische theologie tot het standpunt van een aantal geleerden over een theologieboek van de 14de eeuw (Umdat as-Salik wa 'Uddat an-Nasik). Dat is voor hem dan dé mainstream van de islam.

Als bewijs haalt hij de certificatie van Al Azhar aan zonder te begrijpen dat het over twee zaken gaat: de juistheid van de vertaling naar het Engels, en het feit dat het boek in de traditie van de soennitische islam is geschreven. Een boek erkennen als een onderdeel van de orthodoxe soenni-theologie is geen toekenning van een absolute autoriteit aan dat boek. Het is gewoon een erkenning dat het geen boek van 'ketters' is. De fatwa's in dat boek blijven tijdgebonden en interpretaties. Bovendien is dat een traditioneel boek voor sjafi-islam, een van de vier soennitische theologiescholen.

Vermeersch had beter kunnen refereren aan wat hedendaagse orthodoxe sjafi-geleerden over hetzelfde thema schrijven. Het boek Jihad van Youssef Al Qaradwi (sjafi-geleerde en ideoloog van de Moslimbroederschap) zou relevanter zijn in deze. Vermeersch had ook andere vernieuwende sjafi-denkers als Al Bishri, Al Awa, Howeidy, Hanafi kunnen aanhalen, maar dat doet hij niet (Is het omdat hij niet verder dan wat googelen en wat Wikipedia geraakt?) Vermeersch is hier pijnlijk amateuristisch en zwak.

Fout 2 is retorisch: hij begrijpt het verschil niet tussen jihad als oorlog die defensief in haar casus belli is (maar die kan escaleren tot een aanvallende oorlog in een latere fase) en aan de andere kant een agressie. Waren de geallieerden die Duitsland bezetten agressors? Of was dat een defensieve oorlog omdat Duitsland de casus belli leverde met zijn invasie van Polen?

Jihad kan escaleren, net zoals het begrip 'just war' in de christelijke leer, maar blijft in essentie defensief. Heilige oorlog is geen islamitisch begrip. Het wordt nooit in het Arabisch gebruikt en is een christelijke term. Het feit dat Vermeersch de mogelijkheid tot aanvallende jihad vermengt met een mogelijkheid om agressie te plegen is dezelfde fout die veel (maar niet alle) jihadisten maken. Daarin is Vermeersch, zoals Maarten Boudry en anderen, een radicale salafi-jihadi en hanteert hij dezelfde reductionistische en oppervlakkige methode als zij.

De derde en fundamentele fout van Vermeersch is dat hij een antwoord wil bieden op mijn stelling dat jihad in de Koran een breed begrip is dat op verschillende manieren interpreteerbaar is, door juist naar een interpretatie buiten de Koran te verwijzen waarin twee interpretaties van de jihad worden gegeven en waar de jihad tegen jezelf (jihad annafs) als de grootste jihad bestempeld wordt. Daarmee bevestigt hij mijn stelling.

Daarnaast beweert hij dat ik geen enkele rol aan cultuur erken bij menselijk gedrag. Dat is niet waar. Ik weiger alleen cultuur als de belangrijkste en alomvattende bron van menselijk gedrag te zien. Cultuur is complex, veellagig, individueel verschillend, en subjectief. Het is een stuk van de puzzel maar niet het volledige beeld. Dat is wat ik bedoel met mijn weigering criminaliteit te culturaliseren. Ik weiger essentialisme en reductionisme, maar niet cultuur als factor onder andere factoren. De wereld is gemaakt door een wisselwerking van materie, ecologie, economie, politiek, macht-structuren, en zes miljard culturen en een paar overkoepelende narratieven over ingebeelde collectieve culturen en identiteiten die wel iets betekenen, maar veel minder dat men vaak denkt, zeker in tijden van globalisering.

Dyab Abou Jahjah

Kent u het verschil tussen een geïntegreerde nieuwe Vlaming  - "nieuw" omdat hij vroeger allochtoon en nog vroeger immigrant was. Dus eigenlijk zou "supernieuwe" Vlaming, naar analogie met de "superdiverse" samenleving, een beter woord zijn - en een geassimileerde nieuwe Vlaming?

De geassimileerde nieuwe Vlaming heeft zich het methodisch scepticisme eigen gemaakt.

Denkfouten.

De "methodische" denkfout die Abou Jahjah aanhaalt is het "beroep op autoriteit" (argumentum ad verecundiam). Het probleem met denkfouten is dat ze zo verschrikkelijk besmettelijk zijn.
"Vermeersch had beter kunnen refereren aan ..."

Af en toe is het ook leuk om stukken tekst gewoon weg te gommen.
"Jihad kan escaleren, maar blijft in essentie defensief. Ik weiger essentialisme".


Parmi l'énumération nombreuse des droits de l'homme que la sagesse du XIXe siècle recommence si souvent et si complaisamment, deux assez importants ont été oubliés, qui sont le droit de se contredire et le droit de s'en aller.
Charles Baudelaire in zijn voorwoord van de Edgar Allan Poe (!) vertaling.

Tiny

Zoals het er nu naar uitziet hebben we bijna materiaal genoeg om een nieuwe boekenreeks uit te geven. Na de avonturen van Tiny krijgen we nu de avonturen van Etienne.

Bij deze alvast een teaser.
Etienne gaat schaatsen.

"In verband met de interpretatie van koran- (of bijbel)teksten nog het volgende. Filologisch onderzoek poogt te achterhalen wat de oorspronkelijke bedoeling van een tekst was en hoe die door het publiek van toen werd begrepen, bijvoorbeeld "Als uw vrouw... ongehoorzaam blijft: slaat ze" (S. 4,34). Een 'fundamentalistische' benadering bestaat erin voor te houden dat men ook nu nog zijn vrouw mag slaan. Filologen leggen uit dat de vrije vrouwen zich in Medina moesten bedekken, om niet, zoals slavinnen, aangerand te worden. Fundamentalisten beweren dat moslima's daarom hier en nu een hoofddoek moeten dragen. Als men een historisch correcte interpretatie met 'salafisme'  verwart, wordt ieder ernstig onderzoek onmogelijk. Als men een koranvers salafistisch op het hedendaagse gedrag toepast, wordt een moderne beleving van de islam eveneens onmogelijk."
http://www.demorgen.be/opinie/de-meest-bevreemdende-stelling-van-abou-jahjah-is-zijn-loochening-van-culturele-invloeden-op-het-gedrag-bebc6035/

Eigenlijk had deze column niet mogen verschijnen.
Ik beroep mij hier op de traditie van "Hallo Hautekiet". Voor zij die onbekend zijn met deze traditie, in dat programma werden bellers die een fout maakten tegen het onderscheid heten/noemen meestal gewoon uit het programma gegooid. Even om het geheugen op te frissen: noemen betekent 'een naam geven', heten 'een naam hebben'.
Ik heb een "Hallo-Hautekiet-moment" met het woord "interpretatie". Columnisten die het woord "interpretatie" verbinden met juist en fout of correct en incorrect miskennen de betekenis (niet te verwarren met "de interpretatie") van interpretatie. Voor een columnist zou dergelijke miskenning de standrechtelijke executie tot gevolg moeten hebben. Zo niet voor hemzelf, dan toch zeker voor zijn product: de papierversnipperaar moet onherroepelijk zijn deel zijn.
Maar vermits het kwade nu éénmaal geschied is, wil ik er nader op ingaan.
Laat me vooraf even duidelijk maken dat ik een stroman ben, ik leg iemand woorden in de mond die hij niet (of in een andere context) heeft uitgesproken.
Stroman één.
Etienne zegt: "de islam is vrouwonvriendelijk".
Laat het duidelijk zijn, Etienne doet zelden of nooit zomaar een gratuite uitspraak.
Etienne citeert in dat verband bij tijd en wijle al graag eens een soera.
Stroman twee.
Etienne zegt: "Het is een historisch correcte interpretatie om de islam vrouwonvriendelijk te beschouwen."

Rest ons de uitspraak "de islam is hier en nu vrouwonvriendelijk".

De cruciale vraag die dan beantwoord moet worden is de volgende:
"Hoe noemt men iemand die dat beweert of hoe heet iemand die dat beweert?"
Wat is correct?

Dyab Aboudry

Ik kan het niet langer ontkennen, ik ben blij met de "inhoud heerst" (Apache nieuwssite) mentaliteit van kranten en andere "voorbij de waan van de dag" (de Correspondent) geschriften.
Het is een onuitputtelijke bron van inspiratie.

Vandaag in Zeno een "duel op het scherpst van de snede" tussen Dyab Abou Jahjah en Maarten Boudry.
Ik zou dat durven omschrijven als een "mainstream" gesprek gelardeerd met hoogst amusante feiten.

"De beste remedie tegen de ziekte van polarisatie is een dieet van feiten."
Daar krijg ik nu eens de schijterij van se.

De feiten:
Er zijn islamieten die het te bont maken.
Er zijn enkele islamieten die het te bont maken maar zij zijn niet representatief voor de mainstream islam.
Er zijn vrouwonvriendelijke politici.
Er zijn enkele vrouwonvriendelijke politici, maar zij zijn niet representatief voor de mainstream politici.
Er zijn rabiate atheïsten.
Er zijn enkele rabiate atheïsten, maar zij zijn niet representatief voor de mainstream atheïsten.

Allee vooruit, het is nog altijd januari, de maand waarin we elkaar al eens een geschenkje uitdelen.
Bij deze uw gepersonaliseerde "maak zelf uw eigen argument en weerleg het" knutseldoos.
Proberen maar.

Siegfried Verbeke

Is het mogelijk om te abstraheren?
Is het mogelijk om iets abstract te maken?
De vraag veronderstelt dat er zoiets is als "concreet".
En bovendien, als het mogelijk zou zijn om het concrete abstract te maken, waar is het concrete dan?

Ik kan me voorstellen dat de inleiding u nogal abstract voorkomt, een beetje filosofisch gebazel.
Laten we het even concreet maken.
(Op het gevaar af van u af te schrikken zou men hier de opmerking kunnen maken "Is het mogelijk om het abstracte te concretiseren?)

Ik lees in mijn krant een interview met negationist Siegfried Verbeke.
99 % van het artikel gaat niet over het abstracte begrip "negationisme" (d.i. het niet aanvaarden van algemeen aanvaarde historische gebeurtenissen).
Het artikel gaat bijna uitsluitend over het concrete begrip negationisme, zijnde het ontkennen van het bestaan van de gaskamers.
Mij lijkt het ontzettend moeilijk om de overgang van abstract naar concreet te maken.

1% :
"Dat is wat mij doet revolteren: een bij wet opgelegde waarheid. Waarheid bestaat niet, de filosofen zijn daar allang achter. Laat hier om de hoek een verkeersongeval gebeuren, vraag vijf mensen wat ze hebben gezien en je hebt vijf waarheden."
Siegfried Verbeke.

Vanaf dat moment is het toch ontzettend moeilijk om nog uitspraken te doen over het concrete begrip "negationisme".

Vraag: "Sobibor en de Himmelstrasse, waar gedeporteerden na aankomst meteen naar de gaskamer werden geleid, dat heeft voor u nooit bestaan?"
Antwoord: "Neen, en die waarheid is niet meer tegen te houden, wat ze ook proberen".
Siegfried Verbeke

Siegfried Verbeke is 74 jaar.
Alle begrip dat een spreidstand dan al een beetje moeilijker wordt.
Alhoewel, leeftijd - of bij uitbreiding "tijd" - speelt geen rol.
Zo is er de immer lenige correspondent "mediamythen en mechanismen" Rob Wijnberg.

Hoe de feiten benoemen het nieuwe wegkijken werd

Correspondent Mediamythen & Mechanismen

Het woord begrijpen kan op twee manieren worden bedoeld.
Enerzijds: snappen, doorzien, kennis hebben van.
Anderzijds: begrip hebben voor, sympathie koesteren jegens, instemmen met.
Het verschil tussen die twee, is mijn stellige indruk, wordt steeds mínder begrepen. Als in: gesnapt. En dat komt dan weer voort uit, is mijn vermoeden, onbegrip. Als in: weerzin.

Gij zult benoemen

De spraakverwarring zie je tegenwoordig constant opduiken. Het debat over terrorisme is vruchtbare grond - net als discussies over immigratie en vluchtelingen. En het recept is meestal: als de ene kant oppert het fenomeen te begrijpen - als in: onderzoeken en doorgronden -, ontvlamt de andere kant in het verwijt dat er wordt 'goedgepraat,' 'ontkend' of 'ingestemd met.'

Voor de oorsprong van die spraakverwarring moeten we terug naar Pim Fortuyn, die succesvol een paar linkse taboes op de korrel nam - niet in de laatste plaats het multiculturalisme. Een terechte knuppel in het spreekwoordelijke hoenderhok, want de discriminatiekramp waarin links decennia schoot als je iets waagde te zeggen als 'Er zijn problemen met Marokkaans-Nederlandse jongeren,' had veel weg van problemen onder tapijten vegen.
De feiten benoemen werd toen het devies, en benoemd werd er. Van 'kopvodden' tot 'kutmarokkanen,' van borstvergrotende asielzoekers tot piemels in de vluchtelingenopvang. Inmiddels kun je geen krant meer openslaan of er wordt wel een tapijt gelicht om luidkeels op te sommen welke multiculturele drama's zich daar wel niet onder voltrekken.
Maar was het benoemen vijftien jaar geleden nog het kerkelijke taboe van links, inmiddels is dat taboe vervangen door een kerkelijk ritueel van rechts: wie oppert om eerst te begrijpen wat er benoemd zou moeten worden, krijgt automatisch het verwijt iets te ontkennen of te verzwijgen.

Een voorbeeld. Als de berichten kloppen, is er op oudejaarsavond in Keulen een omvangrijke groep vrouwen seksueel geïntimideerd, belaagd en aangerand. Vooralsnog is er - op het moment dat ik dit schrijf - meer níet bekend dan wel, maar deze feiten zijn bevestigd: ruim honderd vrouwen hebben aangifte gedaan, waarvan in ieder geval één van verkrachting. De Duitse politie spreekt van meerdere verdachten, opererend in groepen, met een 'Arabisch en/of Noord-Afrikaans uiterlijk.' Geschat wordt dat er in totaal zo'n duizend mensen op en rondom de plaats delict aanwezig waren.
Of, zoals blog De Dagelijkse Standaard het samenvatte: '1.000 Arabische en Noord-Afrikaanse mannen misbruikten Duitse vrouwen in Keulen tijdens nieuwjaarsfeest.'
Natuurlijk, genoeg voer voor verontwaardiging. En vooral: genoeg reden voor een diepgravend onderzoek. Maar ook: véél te weinig informatie voor conclusies. We begrijpen nog niet wat er precies gebeurd is. Als in: hebben nog niet voldoende informatie over.
Snappie?
Maar wie zoiets tegenwoordig hardop waagt te zeggen, loopt met zijn linkse bord-voor-de-kop tegen die hardnekkige spraakverwarring op. Namelijk: dat willen begrijpen een synoniem is voor vergoelijken, verdedigen of niet-onder-ogen-willen-zien. Meer willen weten vóórdat je je afschuw ventileert, is de ultieme socialistisch rode lap op de rechts-nationalistische stier geworden: jij wegkijkende bagetallisant van het multicriminele drama die je bent!
Of, zoals De Dagelijkse Standaard het samenvatte: 'Ziende blind: linkse Duitsers ontkennen massale aanranding door immigranten in Keulen.'

Het nieuwe wegkijken

Het problematische is vooral de bizarre omkering van zaken die hierachter schuilgaat: wie eerst wil weten wat er precies aan de hand is, is de wegkijker - wie aan vijf speculaties en een half Arabisch woord genoeg heeft, díe is de benoemer.
Het Fortuyniaanse feiten benoemen is, kortom, het nieuwe wegkijken geworden.
Het resultaat is bizarre staaltjes ziendeblindheid van een geheel nieuw soort, zoals in dit opiniestuk van het Amsterdamse VVD-raadslid Dilan Yesilgoz: onder de kop 'Kom op zeg, dit laten we toch niet toe! #keulen' beklaagt Yesilgoz zich over het gebrek aan ophef, verontwaardiging en feiten benoemen in de dagen na oudejaarsavond.
Zo hekelt ze de burgemeester van Keulen die het voorval een 'schande' noemde. 'Een burgemeester die spreekt van ‘schande’? Nee, een massa-aanranding is misdadig, walgelijk en onacceptabel!' aldus Yesilgoz.
Bij de VVD is schande kennelijk al geen krachtterm meer.
Daarna vraagt Yesilgoz zich af: '[...] zijn de media hier bewust terughoudend geweest in de berichtgeving, omdat de politie sprak over Noord-Afrikanen? Dachten de mainstreammedia in Duitsland, in Engeland en wellicht in ons eigen land: ‘Dat is stigmatiserend’? Ik weet niet wat de reden is, maar ik, en velen met mij, zijn er klaar mee.'
Nog los van het feit dat het reuze meeviel (of, zo je wilt: tegenviel) met die terughoudendheid - ik kon geen medium vinden dat niet sprak van het gesignaleerde 'Arabische of Noord-Afrikaanse uiterlijk' van de vermeende daders -, is het antwoord niet: omdat we nog helemaal niet weten wat er precies is gebeurd en wie de daders zijn?
Begrijp me niet verkeerd: ik ben niet tegen een gezonde dosis morele verontwaardiging, zeker niet als het om (wijdverspreid!) geweld tegen vrouwen gaat. Maar benoemen zonder feiten, is kijken met je ogen dicht: daar wordt niemand wijzer van.

https://decorrespondent.nl/3856/Hoe-de-feiten-benoemen-het-nieuwe-wegkijken-werd/98829280-08bc06b1

"Als in: hebben nog niet voldoende informatie over.
Snappie?"
Voor een zelfverklaarde correspondent "chaos" zijn dat onoverkomelijke barrières in een tekst.
Het is zoals de balkjes in een omloop van het veldrijden. Een mindere God kan daar met de beste wil van de wereld niet overheen.
"Informatie", wat is dat?

"TILT" zegt mijn brein dan. En dat wordt bovendien bevestigd door de realiteit. Ik heb nog maar net gelezen dat we nog een half jaartje moeten wachten voor we inzicht krijgen in het begrip "informatie".
"Benoemen zonder feiten", is ook zo'n balkje.
"Feiten" is een begrip dat mijn verstand te boven gaat.

(Beeld: "De verwondering", Wies De Bles)

Zo ontstaat de illusie dat je de wereld begrijpt

Correspondent Mediamythen & Mechanismen

'Ieder begrip ontstaat door het gelijkstellen van het ongelijke.'
Dit zinnetje, afkomstig uit de pen van de filosoof met de hamer, spookt al een tijdje door mijn achterhoofd - soms als geruststellende relativering, vaker als tot wanhoop drijvende constatering.
Het zinnetje is afkomstig uit het essay Over waarheid en leugen in buiten-morele zin (1873) en maakt onderdeel uit van een langere uiteenzetting van Friedrich Nietzsche over hoe taal de mens misleidt. Niet alleen generaliseert de mens er lustig op los in zijn oordelen over de wereld, erger nog: de woorden waarmee hij dat doet, zijn zelf al groteske generalisaties van de wereld die ze trachten te beschrijven.
'Terwijl geen enkel blad [aan een boom, RW] gelijk is aan een ander blad, wordt het begrip 'blad' gevormd door het willekeurig weglaten van individuele verschillen, door het vergeten van het kenmerkende', schrijft Nietzsche. 'Ieder woord [...] moet passen op talloze, min of meer op elkaar lijkende - en dus strikt genomen nooit aan elkaar gelijke - gevallen.'
Oftewel: ieder begrip ontstaat door het gelijkstellen van het ongelijke.

De wereld beschrijven is een vorm van liegen

Als de consequentie van deze vaststelling eenmaal tot je doorgedrongen is, kun je bijna niet meer normaal naar de wereld kijken. Opeens besef je hoe gebrekkig ons kijken, beschrijven, beoordelen en veroordelen van die wereld is. Taal wekt vaak de illusie dat we redelijk accuraat en feitelijk de werkelijkheid in woorden kunnen gieten, maar in feite zijn onze beschrijvingen alsof we de zonnebloemen van Vincent van Gogh proberen na te schilderen met een verfroller: niet bepaald een precisiewerk.

Ontnuchterend is niet alleen dát we dit doen, maar vooral ook dat er niet aan valt te ontkomen. Taal is noodzakelijkerwijs een generalisatie, een model waarin onherroepelijk unieke details verloren gaan, omdat het anders haar functie zou verliezen: je kunt simpelweg niet ieder verschil een eigen woord geven zonder de wereld onbegrijpelijk te maken. Stel je voor dat je iedere boom een eigen naam zou moeten geven - dan ben je nog wel even bezig.
Natuurlijk, je kunt bomen nog wel onder verdelen in soorten ('loofboom'), en die soorten weer in geslachten ('eik'), en de geslachten dan nog in subsoorten ('zomereik'), maar uiteindelijk zul je 'het ongelijke gelijkstellen.' Je moet generaliseren. Onheus generaliseren, meestal. Of zoals Nietzsche dat fraai bombastisch formuleerde: 'Volgens geldende conventies liegen.'

Wie houden we voor de gek?

Nu is dat in de meeste gevallen niet zo erg. Niemand zal het je kwalijk nemen dat je alle bomen en alle bladeren over één kam scheert. Problematisch wordt het alleen wanneer je bedenkt dat we dit ook aan de lopende band met mensen doen.
Grieken.
Allochtonen.
PVV'ers.
Bankiers.
Door een Nietzscheaanse bril denk je opeens: wie houden we hier eigenlijk voor de gek? Aan wat voor hoogmoed moet je lijden om te denken dat je elf miljoen inwoners van een land, 3,5 miljoen landgenoten, anderhalf miljoen kiezers of tienduizenden beroepsuitoefenaars op een zinnige manier kunt vangen in één term?
Ook hier weer: je ontkomt er niet aan. Het heeft een functie. En, ook niet onbelangrijk, het is niet altijd onwaar. Mensen zijn, naast individuen, ook sociale wezens. Groepsidentiteit bestaat. Kuddegedrag ook.

Maar het gemak waarmee we elkaar afschilderen met de verfroller, terwijl we doen alsof we met een penseeltje in de weer zijn, neemt soms ontegenzeggelijk kwalijke vormen aan.
Neem de meest gebezigde generalisatie van de afgelopen tien jaar: moslim. Het is een term die zo vanzelfsprekend gebezigd wordt dat je haast zou vergeten hoe absurd veralgemeniserend de term zélf alleen al is.
Want zeg nu zelf: wat hebben basketballer Shaquille O'Neal, burgemeester Ahmed Aboutaleb, rapper Busta Rhymes, voetballer Frank Ribéry, autocoureur Jan Lammers, YouTube-oprichter Yawed Karim, BBC-presentatrice Mishal Husain en voormalig Al-Qaeda-leider Osama bin Laden gemeen, behalve het predicaat 'moslim'?
Ieder begrip ontstaat door het gelijkstellen van het totáál ongelijke.

Ken uzelf alvorens te veroordelen

En dat is pas het begin. Want met die Nietzscheaanse generalisaties die wij woorden noemen, smeden we uiteindelijk zinnen en die zinnen vormen uiteindelijk de oordelen waarin we de wereld indelen in goed en fout. Oordelen die we net zo lang blijven herhalen totdat ze 'canoniek en bindend voorkomen,' zoals Nietzsche dat zegt - tot ze illusies zijn geworden 'waarvan men vergeten is dat het illusies zijn.'
'Grieken zijn lui.'
'Bankiers zijn graaiers.'
'De meeste terroristen zijn moslim.'
Zou het? 
De wereld beschrijven is volgens geldende conventies liegen.
De wereld veroordelen is jezelf bedriegen.
De wereld begrijpen is je eigen beperkingen kennen.

https://decorrespondent.nl/2460/Zo-ontstaat-de-illusie-dat-je-de-wereld-begrijpt/63049800-d740d1a2

Ik vraag me af of een correspondent "mechanismen" een filosoof als Nietzsche überhaupt kan snappen?

Jeder Begriff entsteht durch Gleichsetzen des Nichtgleichen.

Dat doet mij een beetje denken aan "omnis determinatio negatio est".

Maar dat is ongetwijfeld een knoert van een negationisme.

Etienne Vermeersch

Bompa bakt ze bruin!

Na Charlie Hebdo werd ook het debat over de vrijheid van meningsuiting gevoerd. Wat is uw mening?

Die vrijheid moet absoluut zijn, behalve laster, eerroof en aansporen tot misdaad. Je kan niet zeggen dat iemand een moord heeft begaan als dat niet waar is. Het satirisch weekblad Charlie Hebdo heeft niemand aangespoord tot misdaad noch iemand belasterd.
http://www.dezondag.be/vermeersch/

Dat is blijkbaar nieuws.
Terwijl het oud nieuws is.

"Maar waarom gebruikte ik hier, uitzonderlijk, de term ‘achterlijk’? Wel, om duidelijk te maken dat meningsvrijheid inhoudt dat men zelfs het recht heeft uitspraken te doen die volledig fout zijn of door sommigen als beledigend worden ervaren. (Uitgesloten zijn alleen: laster, eerroof, negationisme, directe oorzaak van rampen of misdaden, en systematische aansporing tot racisme en discriminatie.)"
http://www.standaard.be/cnt/dmf20130516_00585729

Nieuws ten opzichte van 2013 is het feit dat Etienne Vermeersch de woordjes "negationisme" en "systematische aansporing tot racisme en discriminatie" uit zijn lijstje van uitzonderingen heeft geschrapt.

Voor mij is dat een faits divers.
Een mededeling die thuishoort net voor "eekhoorn in de problemen door overstroming krijgt onverwachte hulp" en net na "jongen verschiet zich een ongeluk wanneer verjaardagstaart vuur vat".

Er is helemaal niets nieuws.
Etienne Vermeersch blijft als vanouds worstelen met waar en niet waar.
Je kan niet zeggen dat iemand een moord heeft begaan als dat niet waar is, maar je hebt wel het recht om uitspraken te doen die volledig fout zijn.
Het feit dat Etienne Vermeersch het woordje negationisme (het ontkennen van algemeen aanvaarde historische gebeurtenissen) schrapte, verandert daar geen ene moer aan.

De vrijheid van meningsuiting is absoluut behalve in geval van laster.
Maar wat is laster?
"Iemand kwaadwillig iets verwijten dat de eer van die persoon aantast of hem blootstelt aan publieke verachting, zonder dat men erin slaagt het wettelijke bewijs ervan te leveren, terwijl de wet het leveren van het bewijs veronderstelt."

Mag ik zeggen dat Etienne Vermeersch achterlijk is?
Uiteraard.
"Maar waarom gebruikte ik hier, uitzonderlijk, de term ‘achterlijk’? Wel, om duidelijk te maken dat meningsvrijheid inhoudt dat men zelfs het recht heeft uitspraken te doen die volledig fout zijn of door sommigen als beledigend worden ervaren.
Ik mag dat zeggen, zelfs als Etienne Vermeersch dat als beledigend ervaart.
Ik mag het alleen niet zeggen als ik er niet in slaag om daar het wettelijke bewijs van te leveren.

Als ik daar dieper over nadenk moet ik tot de slotsom komen dat de informatie die overgemaakt wordt niet éénduidig is om het eufemistisch uit te drukken.

Wat zijn uw plannen?
Ik hoop halfweg dit jaar klaar te zijn met mijn boek over informatie, wat mijn belangrijkste boek moet worden. Het is één van de origineelste ideeën die ik ooit gehad heb. Wat is informatie? Niemand weet dat.

Die laatste woorden indachtig belooft het gelukkig een kort boek te worden.
Welkom in 2016.